БУУӨПтүн "Соодага көмөктөшүү" долбоору балчылык боюнча кооперативдерге колдооо көрсөтүп жатат. Аарычылык кооперативин түзүү – бул ар бир жеке балчы үчүн да, бүтүндөй тармактын өсүшү үчүн да эбегейсиз мүмкүнчүлүктөр! Кооперативге биригүү бал бизнеси үчүн зарыл болгон препараттарды жана шаймандарды түздөн-түз жана арзан баада дүңүнөн сатып алууга шарт түзөт, бул өндүрүштүн өздүк наркын кыйла төмөндөтөт. Мындан тышкары, кооператив мүчөлөрүнө өндүрүлгөн продукцияны чоң көлөмдө сатууну уюштуруу жана ири экспортчулар менен түздөн-түз кызматташуу мүмкүнчүлүгү ачылат. Биргелешкен аракеттер аркылуу аарычылар көбүрөөк рыноктук мүмкүнчүлүктөргө ээ болуп, кирешелерин арттырып, өз бизнестерин туруктуу жана кирешелүү кыла алышат. "Бал Recover" кооперативи Ош облусунда жайгашкан 50 балчыны бириктирет. Учурда TES-борбору БУУӨПтүн "соодага көмөктөшүү" долбоорунун алкагында кооперативдин өнүгүшүнө активдүү көмөк көрсөтүүдө. Финляндия Өкмөтү тарабынан каржыланган бул долбоор Кыргызстандагы балдын кошумча нарк чынжырын өнүктүрүүгө багытталган. Долбоордун негизги максаты – балчылардын кооперативдерин бирикмелерди өнүктүрүү, биргелешип иштөө, өндүрүш шарттарын жана материалдык-техникалык базаны жакшыртуу аркылуу чыңдоого багытталган. Долбоордун алкагында «Бал Recover» кооперативине эне аарысы бар асыл тукумдуу үй-бүлөлөрдү түзүү максатында атайын эки корпустуу ящиктерди сатып алууга гранттык колдоо көрсөтүлдү. Кооператив жалпысынан 100гө жакын ящикке ээ болду. Анын жарымы асыл тукумдуу, элиталык эне аарыларды өстүрүү үчүн пайдаланылса, калган бөлүгү экспортко багытталган аары пакеттерин түзүү үчүн зарыл болгон нуклеустар үчүн чакан аары уялары катары колдонулат. "Аарычылыкта бал челектин түшүмдүүлүгүн сактоо үчүн эне арыларды туура өстүрүү маанилүү. Негизги ыкмалардын бири-тарбиячы үй-бүлөлөрдү колдонуу. Алар эки түргө бөлүнөт: эне аары менен, эне аарысыз үй-бүлөнү өстүрүү. Эне аары менен тарбиячы үй-бүлөнү уюштуруу үчүн атайын эки корпустуу бал челектер керек, ал жерде эне аары бөлүмдөрдүн биринде өзүнчө кармалат", - дейт Долбоорунун координатору, балчылык боюнча тажрыйбалуу консультант Мыктыбек Абдулла уулу. БУУӨПтүн кызматкери Гүлмира Маматова белгилегендей, буга чейин кооператив эне аарыны жасалма жол менен чыгаруу менен алектенген, мында тарбиячы үй-бүлөнү калыптандыруу маанилүү звено болуп саналат. БУУӨПтүн "Соодага көмөктөшүү" долбоорунун алкагында эне аарычылыктын эффективдүүлүгүн жогорулатуу жаңылыгы киргизилген. Инновациянын негизги идеясы эки эне аарысы бар багуучу үй-бүлөнү колдонуу болуп саналат. Бул ыкма аарылардын уюктап бөлүнүп кетүү каалоосун (инстинктин) төмөндөтүүгө жардам берди, бул кадимки эне аарычылыкта көп кездешкен маселе. Жыйынтыгында чыгарылган эне аарылардын сапаты бир топ жакшырып, процесс туруктуу жана түшүмдүү болуп калды. "Бал Recover" кооперативинин жетекчиси Эгемберди Бусурмановдун айтымында, бул технологияны колдонуу күчтүү жана жемиштүү аары үй-бүлөлөрүн өстүрүүдө жаңы перспективаларды ачат. «Биздин кооперативдин тажрыйбасы көрсөткөндөй, аарычылыкка болгон заманбап ыкмалар чыгарылган эне аарылардын санын гана эмес, сапатын да жогорулатып, бул бүтүндөй тармактын өнүгүшүнө өбөлгө түзөт», - деп белгилейт ал. Эки эне аары багуу ыкмасы аарылардын уюктап бөлүнүп кетүүсүн көзөмөлдөөгө мүмкүндүк берет (контроль роения). Аарылардын уюктап бөлүнүп кетүү инстинктин азайтуунун бир жолу - бир үй-бүлөдө эки эне аарыны колдонуу. Бул ыкма аары уясынын өндүрүмдүүлүгүн жогорулатууга жана үй-бүлөнүн уюктарга бөлүнүп кетишинин алдын алууга жардам берет. Бул ыкма кандай иштейт? Бир аары уясына эки эне аары (эскиси жана жашы) жайгаштырылат, бирок алар атайын тор менен бөлүнөт. Бир эне аары төмөнкү корпусту, экинчиси жогорку корпусту башкарат. Аарылар тукумун багуу жана бал чогултуу менен активдүү иштешет, бул уюктоого (роения) болгон каалоону азайтат. Ыкманын артыкчылыктары: - Үй-бүлөнүн санын жана анын күчүн арттырат; - Аарылар жумуш менен алек болгондуктан, уюктап бөлүнүп кетүү коркунучун азайтуу; - Аарылардын эки тобунун активдүү иштешинин эсебинен бал жыйноону көбөйтүү; - Үй-бүлө тынч, иштей берет, бал жыйнайт. Бул ыкманы киргизүү үчүн кооператив гранттын алкагында сатылып алынган аары ящиктерин колдонот. Алар үй-бүлөнү эки бөлүккө оңой бөлүүгө мүмкүндүк бергендиги менен ыңгайлуу: - Төмөнкү корпуста эне аары жана балапандардын (расплод) бир бөлүгү калтырылат; - Жогорку корпуста жаңы эне аарыларды өстүрүү үчүн личинкалары бар рамкалар жайгаштырылат. БУУӨПтүн «Соодага көмөктөшүү» долбоорунан ящиктерди грантка алуу кооперативдин өсүп өнүгүүсүнө түрткү болду. Бул алардын эмгегин, инновациялык ыкмасын жана тармакты өнүктүрүүгө болгон аракетин таануу болуп саналат. Ошондой эле бул аарычылардын биригүүсү, заманбап технологияларды киргизүү жана эл аралык программалардын колдоосу Кыргызстандагы бүткүл бал тармагынын өнүгүшүнө күчтүү түрткү бере аларынын мисалы.